تاریخچه‌ی غواصی به قرن‌ها قبل از میلاد برمی‌گردد. در دوران خشایار شاه، ایرانیان از غواصان برای بیرون کشیدن صندوقچه‌های طلا و جواهرات کشتی‌های غرق‌شده استفاده می‌کردند. حفاری‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که قرن‌ها قبل از میلاد ساحل‌نشینان دریای پارس از این فن برای تحصیل مروارید استفاده می‌نموده‌اند.

هنگامی‌که انسان به زیرآب فرو می‌رود، فشار در اطراف او به مقدار فوق‌العاده زیادی افزایش می‌یابد. در این حالت برای جلوگیری از روی‌هم خوابیدن ریه‌ها، هوا نیز بایستی تحت‌فشار زیاد رسانده شود و این امر خون داخل ریه‌ها را در معرض فشارهای فوق‌العاده زیاد گازهای حبابچه‌ای قرار می‌دهد. گازهایی که غواص در هنگام استنشاق هوا به‌طور عادی در معرض آن‌ها قرار دارد، عبارت‌اند از: نیتروژن، اکسیژن و دی‌اکسید کربن. هر یک از این گازها می‌توانند گاهی موجب اثرات فیزیولوژیک جدی در فشارهای زیاد شوند.

هنگامی‌که فشار اکسیژن از 100 میلی‌متر جیوه بالاتر می‌رود، اکسیژن محلول در آب خون افزایش می‌یابد. در محدوده طبیعی فشار اکسیژن حبابچه‌ای، تقریباً هیچ مقداری از اکسیژن کل خون مربوط به اکسیژن محلول نیست، اما به‌تدریج که فشار به‌طور فزاینده‌ای وارد محدوده هزاران میلی‌متر جیوه می‌شود، بخش اعظم اکسیژن کل خون به‌جای ترکیب با هموگلوبین به حالت محلول درمی‌آید. فشار اکسیژن بافتی که هنگام استنشاق اکسیژن با فشار اکسیژن حبابچه‌ای بسیار بالا به وجود می‌آید، می‌تواند برای بسیاری از بافت‌های بدن زیان‌آور باشد. این موضوع به‌ویژه در مورد مغز صدق می‌کند.

هنگامی‌که اکسیژن آزاد در خون افزایش یابد، احتمال تولید رادیکال‌های آزاد بسیار زیاد است. این رادیکال‌ها باعث می‌شود تا بافت‌های بدن در معرض اکسیداسیون قرار گیرند و افزایش روند اکسیداسیون سبب بروز بیماری‌های قلبی - عروقی ، سرطان ، بیماری‌های التهابی و بسیاری بیماری‌های دیگر می‌گردد.

در شرایط عادی آنتی‌اکسیدان‌ها به مقدار كافی در بدن وجود دارند و با خنثی نمودن رادیکال‌های آزاد از بروز بیماری‌های فوق پیشگیری می‌کنند؛ اما در برخی شرایط خاص، نظیر غواصی، مقدار آنتی‌اکسیدان کافی نیست و باید به میزان بیشتری از طریق غذا و یا مکمل‌های غذایی وارد بدن شود. ویتامین‌های C و E از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های شناخته‌شده هستند و مرکبات و سبزی‌ها تازه بهترین منبع ویتامین C و برخی روغن‌ها و دانه‌های روغنی منبع ویتامین E می‌باشند.

در برخی شرایط خاص، نظیر غواصی، مقدار آنتی‌اکسیدان کافی نیست و باید به میزان بیشتری از طریق غذا و یا مکمل‌های غذایی وارد بدن شود

غواصان به‌منظور کاهش عوارض ناشی از استرس اکسیداتیو باید از منابع ویتامین‌های C و E بیشتر مصرف نمایند. غواصان حرفه‌ای و یا کسانی که به‌طور مداوم غواصی می‌کنند بهتر است روزانه از مکمل‌های ویتامین C و E استفاده کنند.

میزان مصرف انرژی در آب(به دلیل مقاومت آب) بیش از خشکی است. همچنین استفاده از وسایل غواصی مصرف انرژی را 10 تا 30 درصد افزایش می‌دهد. علاوه بر آن، غواصی در آب‌های سرد نیاز به انرژی را از این مقدار نیز بیشتر می‌کند.

سوخت اصلی بدن از کربوهیدرات‌ها تأمین می‌گردد. نیاز ورزشکاران به کربوهیدرات بیشتر از افراد عادی است و غواصان نیز مانند دیگر ورزشکاران نیاز به دریافت کربوهیدرات بالا دارند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی پر کربوهیدرات در قیاس با رژیم‌های غذایی معمولی کارایی غواصان را در آب با دمای 25 درجه به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهند. حداقل 50 درصد انرژی دریافتی باید از منبع کربوهیدرات باشد. همچنین، چربی نباید بیشتر از 30 درصد انرژی دریافتی را به خود اختصاص دهد، زیرا دریافت بالای چربی علاوه بر اثرات منفی بر سلامتی، هضم و جذب غذا را به تأخیر انداخته و خصوصاً چنانچه قبل از غواصی مصرف شود، مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند.

بهتر است تغذیه در غواصی رژیم غذایی در 3 تا 5 وعده‌ی غذایی تنظیم گردد. این امر موجب جذب بیشتر ریزمغذی‌ها شده و احتمال بروز مشکلات گوارشی را نیز کمتر می‌کند.

مصرف وعده‌ی غذایی حجیم کمتر از چهار ساعت قبل از غواصی سبب سوء‌هاضمه و اختلالات گوارشی می‌شود. وعده غذایی قبل از غواصی باید مختصر بوده و حاوی حداقل چربی و حداکثر کربوهیدرات باشد.

تغذیه در غواصی پس از انجام غواصی نیز مانند قبل از غواصی است و چنانچه غواصی در چند روز پیاپی انجام می‌گیرد، باید از دریافت کافی کربوهیدرات اطمینان حاصل شود و بهتر است مقداری از آن از طریق نوشیدنی‌های استاندارد که حاوی 7 درصد کربوهیدرات است، تأمین گردد.

در هنگام غواصی میزان دفع آب بدن افزایش می‌یابد، به‌طوری‌که اگر غواصی 3 تا 6 ساعت به طول انجامد، 1 تا 4 لیتر از آب بدن از طریق ادرار دفع می‌شود که درنتیجه 1 تا 4 کیلو از وزن بدن نیز کاهش می‌یابد. دریافت آب از 24 ساعت قبل از غواصی باید به میزان کافی باشد تا حتی‌الامکان از دهیدراتاسیون جلوگیری شود.

میزان آب موردنیاز برحسب شرایط آب و هوایی متفاوت است. در هوای گرم كاهش آب بدن از طریق عرق می‌تواند 8 تا 12 لیتر در روز باشد و در هوای سرد نیز مقداری زیادی از آب بدن از طریق ادرار دفع می‌گردد.

غواصان قبل از شروع غواصی، بسته به دمای هوا و وزن بدن باید بین 250 تا 500 میلی‌لیتر مایعات مصرف كنند. چنانچه مدت غواصی کمتر از سه ساعت باشد نیازی به جبران آب نیست، اما اگر بیش از سه ساعت باشد، بهتر است غواصان به کمک بطری‌هایی که دارای لوله می‌باشند، از نوشیدنی‌های حاوی کربوهیدرات استفاده نمایند. به‌این‌ترتیب، با تأمین آب موردنیاز بدن و نیز تأمین قند خون کارایی غواص کاهش نخواهد یافت. همچنین دو تا سه ساعت پس از پایان غواصی آب بدن باید تأمین گردد. از میزان کاهش وزن غواص می‌توان به مقدار آب موردنیاز پی برد.

به‌طورکلی و با توجه به اصولی که ذکر شد، غواصی جزء ورزش‌هایی محسوب می‌گردد که فیزیولوژی بدن را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار داده و چنانچه غواصان به اصول ایمنی توجه نكنند، ممکن است دچار عوارض جدی شوند. پس اصول تغذیه در غواصی یعنی پیروی از یک رژیم غذایی مناسب، نظیر آنچه به آن اشاره گردید، می‌تواند تا حد زیادی از برخی عوارض نامطلوب این ورزش مفرح بکاهد.

گردآوری ، تألیف و ترجمه : سعيد پروين 

مركز غواصی بین‌المللی مارينا www.IranMarina.com

استفاده از مطالب این مقاله برای علاقه‌مندان و هنرجويان غواصی به‌شرط امانت‌داری و رعایت اخلاق حرفه‌ای (درج منبع و نویسنده) آزاد می‌باشد.