نقش فرح پهلوی در معرفی غواصی به مردم ایران

غواصی همواره یکی از جذاب‌ترین و هیجان‌انگیزترین فعالیت‌های ورزشی و تفریحی در سراسر جهان به شمار می‌رود. در ایران نیز این ورزش با گذشت زمان جایگاه ویژه‌ای یافته است. یکی از نقاط عطف تاریخی در توسعه غواصی و آموزش غواصی در ایران، سفر فرح پهلوی، همسر محمدرضا شاه پهلوی، به جزیره کیش و تجربه غواصی در آب‌های شفاف این جزیره بود. این رویداد نه‌تنها توجه عمومی را به ورزش غواصی جلب کرد، بلکه به رونق آموزش غواصی و توسعه زیرساخت‌های گردشگری دریایی در کیش انجامید. در این مقاله به بررسی جزئیات این رویداد تاریخی، تأثیر آن بر آموزش غواصی و توسعه این رشته در ایران می‌پردازیم.

روایتی تاریخی از آغاز غواصی و آموزش غواصی در ایران

پیشینه غواصی در ایران

پیش از دهه ۱۳۵۰، غواصی در ایران بیشتر جنبه نظامی یا پژوهشی داشت و عملاً به نیروی دریایی محدود می‌شد. در آن دوران، چیزی به نام غواصی ورزشی یا تفریحی هنوز در کشور رواج نیافته بود. این فعالیت بیشتر به عنوان ابزاری برای عملیات نظامی، بررسی‌های علمی زیرآبی و مأموریت‌های تخصصی به کار می‌رفت.

در سال ۱۳۳۰، برای نخستین‌بار، پنج نفر از پرسنل نیروی دریایی جهت فراگیری غواصی به کشور انگلستان اعزام شدند. این اقدام، سرآغازی بر روند آموزش رسمی غواصی در ایران بود. چند سال بعد، در سال ۱۳۳۵، نخستین آموزشگاه غواصی در نیروی دریایی ارتش تأسیس شد که نقش مهمی در تربیت غواصان نظامی ایفا کرد.

اما نقطه عطف ورود غواصی ورزشی به ایران به حوالی سال ۱۳۴۸ بازمی‌گردد؛ زمانی که آقای خسرو بحرینی با تأسیس شرکتی به نام آرتیمیس، تلاش کرد غواصی را از انحصار نهادهای نظامی خارج و به‌صورت عمومی و تفریحی معرفی کند. در این دوره، دو نفر مربی غواصی نیز از میان شاگردان ایشان تربیت شدند. با این حال، به دلیل ناشناخته بودن این ورزش در جامعه و فقدان زیرساخت‌های حمایتی، پروژه‌ی غواصی ورزشی در آن زمان موفقیت چندانی نیافت و مربیان آموزش‌دیده، به‌جای ادامه فعالیت در عرصه غواصی ورزشی، در شرکت نفت فلات قاره مشغول به کار شدند.

تلاش‌های اولیه افرادی مانند خسرو بحرینی، هرچند در آن زمان با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو نشد، اما زمینه‌ساز گسترش آتی غواصی ورزشی در کشور شد؛ راهی که بعدها با حضور شخصیت‌هایی مانند فرح پهلوی در عرصه غواصی عمومی، و ایجاد مراکز آموزشی و گردشگری دریایی در جزایری چون کیش، به شکلی گسترده‌تر و سازمان‌یافته دنبال شد.

فرح پهلوی و تجربه غواصی در کیش

در اوایل دهه ۱۳۵۰، فرح پهلوی به عنوان ملکه ایران و یکی از چهره‌های فعال در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی، سفرهای متعددی به نقاط مختلف کشور داشت. یکی از این سفرها، بازدید از جزیره کیش و تجربه غواصی در آب‌های نیلگون خلیج فارس بود. این رویداد در رسانه‌های آن زمان بازتاب گسترده‌ای یافت و تصاویر فرح پهلوی با لباس غواصی در کنار مربیان غواصی، الهام‌بخش بسیاری از ایرانیان شد.

فرح پهلوی با حضور در کلاس‌های آموزش غواصی و انجام غواصی تفریحی در آب‌های ساحلی کیش، عملاً پیام حمایت از توسعه گردشگری دریایی و ورزش‌های آبی را به جامعه منتقل کرد. این اقدام باعث شد تا غواصی و آموزش غواصی به عنوان یک فعالیت مفرح و سالم در میان اقشار مختلف جامعه معرفی و شناخته شود.

فرح پهلوی در سال ۱۳۵۲ و ۱۳۵۷ در آب‌های ساحلی جزیره کیش غواصی کرده است. بنابراین دو بازه زمانی برای غواصی فرح پهلوی در کیش وجود دارد . همچنین یک اتفاق در هنگام غواصی برای فرح پهلوی در کیش در سال ۱۳۵۲ رخ داد که طی آن فرح دیبا به طور ناگهانی دچار مشکل تنفسی شد و با کمک دیگر غواصان همراه او را به سطح بازگرداند . این حادثه باعث نگرانی شدید شاه از سلامتی فرح شد و در ادامه سفر، زمان بیشتری برای استراحت و مراقبت از او در نظر گرفته شد 

تأثیر تجربه فرح پهلوی بر توسعه غواصی و آموزش غواصی در کیش

پس از سفر فرح پهلوی و بازتاب رسانه‌ای عکس های غواصی او ، تقاضا برای شرکت در دوره‌های آموزش غواصی در کیش و سایر مناطق ساحلی ایران شروع شد. مراکز آموزش غواصی با بهره‌گیری از مربیان و تجهیزات غواصی، به آموزش علاقه‌مندان پرداختند  

این روند موجب شد که جزیره کیش به یکی از قطب‌های اصلی غواصی و آموزش غواصی در ایران تبدیل شود. بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی، کیش را به عنوان مقصدی ایده‌آل برای یادگیری غواصی و تجربه دنیای زیر آب انتخاب کردند. همچنین، برگزاری دوره‌های تخصصی آموزش غواصی با اعطای مدارک بین‌المللی، جایگاه ایران را در عرصه ورزش‌های آبی منطقه ارتقا داد.

آموزش غواصی در کیش؛ میراثی ماندگار

امروزه جزیره کیش با برخورداری از آب‌های شفاف، گونه‌های متنوع آبزی و زیرساخت‌های پیشرفته، یکی از بهترین مقاصد آموزش غواصی در ایران به شمار می‌رود. مراکز آموزش غواصی در این جزیره با ارائه دوره‌های متنوع، از سطح مبتدی تا پیشرفته، امکان یادگیری اصول غواصی و آشنایی با تجهیزات ایمنی را برای علاقه‌مندان فراهم کرده‌اند.

تجربه تاریخی فرح پهلوی در غواصی، و انتشار عکس های او باعث شد غواصی به مردم ایران بیشتر معرفی شود و نام کیش را با دارا بودن آب‌های شفاف برای انجام غواصی در ایران بر سر زبان‌ها بیاندازد . بسیاری از مربیان و هنرجویان غواصی، آغاز مسیر حرفه‌ای خود را مدیون رونق این رشته در سال های بعد حتی پس از انقلاب اسلامی را از آن رویداد تاریخی می‌دانند.

پیشنهاد میکنم برای اطلاعات بیشتر این مقاله را نیز مطالعه کنید : جزیره کیش برای غواصی بهتر است یا جزیره قشم ؟

غواصی پس از انقلاب اسلامی 

غواصی ورزشی پس از انقلاب اسلامی ایران، مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرد که در نهایت به رشد قابل‌توجهی در دهه‌های اخیر منجر شد. 

دهه ۱۳۶۰: دوران رکود و محدودیت

در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب و به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی (۱۳۵۹–۱۳۶۷)، غواصی بیشتر در حوزه‌های نظامی، امداد و نجات و فعالیت‌های تخصصی مانند غواصی رزمی در نیروی دریایی ارتش و سپاه پاسداران ادامه یافت. غواصی ورزشی تقریباً به فراموشی سپرده شده بود و هیچ نهاد مدون و فعالی برای آموزش عمومی غواصی در کشور وجود نداشت.

دهه ۱۳۷۰: شروع دوباره

در دهه ۷۰ و با پایان جنگ، ایران آرام‌آرام وارد مرحله بازسازی شد. در همین دوران، برخی از غواصان ایرانی که پیش‌زمینه نظامی داشتند یا در خارج از کشور دوره دیده بودند، فعالیت‌های محدود آموزشی و تفریحی را در نقاطی مانند کیش، قشم و آغاز کردند.

شروع غواصی سیمس در ایران

فدراسیون نجات غریق به دلیل نیاز به آشنایی با علوم و مهارت‌های غواصی در حوزه امداد و نجات، در سال ۱۳۷۲ اقدام به تشکیل کمیته غواصی کرد. در پی این اقدام، نام فدراسیون به فدراسیون نجات غریق و غواصی تغییر یافت. این فدراسیون با همکاری کنفدراسیون فعالیت‌های زیرآبی جهان (CMAS)، غواصی ورزشی را به‌صورت رسمی وارد حوزه تفریحی و ورزشی کشور کرد.

در سال ۱۳۷۳، اولین دوره مدرسی غواصی CMAS در جزیره کیش با حضور جردی سولر برگزار شد که در آن، شرکت‌کنندگان موفق به اخذ مدارک بین‌المللی مربیگری شدند. در این دوره آقایان حسن صارمی و ناصر رحیمی موفق به اخذ مدرک مدرسی دو ستاره شدند و آقایان رضا محمد ولی بارفروش، شمس لاریجانی، محسن عطاران، مصطفی مقدم اکبری، ناصر سعیدی و احمد قربانی نیز مدرک مدرسی یک ستاره دریافت کردند.

پس از پایان دوره، ناصر رحیمی به‌عنوان مسئول کمیته غواصی فدراسیون انتخاب شد. وی در اقدامی مهم، ۲۳ ست کامل تجهیزات غواصی را از انبار مجموعه ورزشی آزادی به استخر شهید کشوری منتقل کرد. این تجهیزات برای آموزش دوره‌های غواصی تفریحی مورد استفاده قرار گرفتند.

شروع غواصی پدی در ایران

شرکت کیتو (KITO - Kish International Tourism Organization) یکی از شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری بود که تحت نظر شرکت توسعه سیاحتی کیش فعالیت می‌کرد. مدیران این شرکت، آقای امیر وزیری (تحصیل‌کرده بازرگانی در انگلستان) و آقای امیر رستم‌بیگی (تحصیل‌کرده توریسم و گردشگری در استرالیا) بودند. این دو با راه‌اندازی شرکت کیتو، چارتر کردن هتل شایان و دو پرواز شرکت آسمان، نقش مهمی در توسعه گردشگری جزیره کیش ایفا کردند.

در راستای توسعه گردشگری دریایی، شرکت کیتو اقدام به راه‌اندازی یک مدرسه غواصی کرد. طراحی و اجرای نقشه مدرسه غواصی کیش بر عهده پل ال گیت، کورس دایرکتور مقیم دبی و یکی از مربیان برتر منطقه بود. این مدرسه در سال ۱۳۷۶ با نام اختصاری  KDS تأسیس شد.

پس از ساخت مدرسه، پل ال گیت، مربی دیگری به نام آنتوان پنتلیچ را برای گسترش فعالیت‌های غواصی به کیش معرفی کرد. آنتوان پنتلیچ، غواص دورگه یونانی-فرانسوی با سابقه فعالیت در مناطق مختلف جهان، با عقد قراردادی رسمی با شرکت کیتو، به تجهیز مدرسه غواصی پرداخت. وی مدرسه را به تجهیزات کامل غواصی شامل قایق مخصوص غواصی، کمپرسور هوا، وسایل و لوازم غواصی، و تجهیزات امدادی مجهز کرد و سپس دوره‌های آموزش غواصی و برنامه‌های غواصی تفریحی را برای گردشگران آغاز نمود.

آنتوان با همکاری ماهی‌گیران محلی و صیادان مروارید، به شناسایی مناطق مختلف دریایی جزیره پرداخت و با توجه به ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی هر منطقه، اقدام به نام‌گذاری سایت‌های غواصی جزیره کیش کرد؛ روندی که نقشی مهم در شکل‌گیری هویت سایت‌های غواصی کیش ایفا نمود.

آنتوان دوره‌های غواصی را تا سطح دایومستر در ایران برگزار می‌کرد. در سال ۱۳۷۸، گروهی از هنرجویانش برای تکمیل دوره‌های مربی‌گری به دبی اعزام شدند و دوره‌های مربیگری خود را زیر نظر پل ال گیت به پایان رساندند. از نخستین مربیان PADI  در ایران می‌توان به فراز دالایی، قاسم نرگسی، علیرضا ستوده‌نیا، و علی موسوی اشاره کرد. آنتوان پنتلیچ به مدت ۴ سال در جزیره کیش فعالیت داشت و تأثیر چشمگیری بر توسعه غواصی در کیش گذاشت.

دهه ۱۳۸۰: توسعه و استانداردسازی

در این دهه، با رونق صنعت گردشگری در کیش و قشم، غواصی نیز به‌عنوان یکی از جاذبه‌های اصلی در این مناطق رشد یافت. تعداد مربیان دارای مدرک بین‌المللی افزایش یافت، مراکز غواصی متعددی در جزایر و شهرهای ساحلی راه‌اندازی شدند و دوره‌های غواصی تفریحی و حرفه‌ای رونق گرفتند.

دهه ۱۳۹۰: شکوفایی و چالش‌ها

غواصی ورزشی در دهه ۱۳۹۰ به یکی از ورزش‌های پرطرفدار در میان گردشگران تبدیل شد. کیش به عنوان قطب اصلی این ورزش در کشور شناخته شد و آموزشگاه‌ها و کلوپ های غواصی متعددی فعالیت خود را آغاز کردند. همچنین، مستندهای دریایی، فعالیت‌های محیط‌زیستی مرتبط با دریا و رسانه‌های اجتماعی، علاقه به دنیای زیر آب را میان جوانان ایرانی افزایش دادند.

نتیجه‌گیری

غواصی فرح پهلوی در آب‌های ساحلی جزیره کیش، نقطه عطفی در تاریخ ورزش‌های آبی ایران به شمار می‌رود؛ رویدادی که نه‌تنها باعث جلب توجه عمومی به زیبایی‌های دنیای زیر آب شد، بلکه نقش مهمی در ترویج فرهنگ غواصی در کشور ایفا کرد. این اقدام، زمینه‌ساز توسعه زیرساخت‌های غواصی، ایجاد مراکز آموزش استاندارد و رشد گردشگری دریایی در ایران شد.

اما این مسیر تاریخی در همان‌جا متوقف نشد. امروز نیز جزیره کیش به‌عنوان قطب اصلی غواصی ایران، میراث‌دار آن آغاز نمادین است. همچنان چهره‌های شناخته‌شده‌ای از دنیای هنر، ورزش و رسانه برای تجربه دنیای شگفت‌انگیز زیر آب، راهی کیش می‌شوند. بازیگران مطرح، ورزشکاران ملی و حتی اینفلوئنسرهای اجتماعی، غواصی را نه‌تنها یک تفریح، بلکه روشی برای ارتباط عمیق‌تر با طبیعت و ترویج مسئولیت‌پذیری محیط‌زیستی می‌دانند.

این حضور مداوم چهره‌های شناخته‌شده، به معرفی بهتر ظرفیت‌های زیرآبی کشور، آگاهی‌بخشی درباره حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و افزایش استقبال عمومی از ورزش غواصی کمک شایانی کرده است. کیش، امروز نه‌تنها مقصدی برای سفر و ماجراجویی، بلکه نمادی از پیوند فرهنگ، طبیعت و مسئولیت‌پذیری در دل آب‌های خلیج فارس است.